Kochankowie zostali bo była wojna. Zostali rozłączeni przez dwóch okupantów. On znajdował się w niewoli niemieckiej. Ona na zesłaniu sowieckim za Uralem. Jedna z naszych Czytelniczek, pani Irena K., przyniosła do redakcji listy. Są sprzed 70 lat. Pisał je Stefan Kalina do swojej żony Haliny. Znajdowały się w dokumentach i pamiątkach po Zofii Lipskiej z Łap, która w czasie wojny była deportowana do Kazachstanu. Dzięki niej wielu Polaków i Żydów wróciło z zesłania. O jej dzielnej postawie pisaliśmy w jednym ze styczniowych numerów Albumu listy Stefana Kaliny znalazły się u Zofii Lipskiej? Co się stało z jego żoną? Czy zmarła na zesłaniu? Dzisiaj trudno na te pytania odpowiedzieć. Zofia Lipska po powrocie do Polski była represjonowana przez UB. Siedziała w więzieniu. Potem przez wiele lat bała się o tym Może dlatego te listy zostały u niej - zastanawia się pani Irena. - Są bardzo osobiste i wzruszające. Stały mi się bardzo drogie. Bardzo chciałabym je przekazać rodzinie, bo to przecież bezcenna pamiątka - zaczynają się tak samo.: Haluś moja ukochana, jedyna. I zawsze ten sam podpis: Twój na zawsze Stefan. Wyraźne, staranne pismo (widać przedwojenną szkołę kaligrafii), piękny styl. Pisane zwyczajnym ołówkiem lub kopiowym. Papier tak złożony, że jednocześnie jest kopertą. Z przodu nazwisko i adres po rosyjsku: Halina Kalinowa, pawłodarskaja obłast. Na odwrocie po niemiecku: Stefan Kalina, Lager-Bezeichnung, Oflag XVII A, nr treści listów wynika, że Stefan był nauczycielem. Do niewoli niemieckiej dostał się 22 czerwca 1940 roku. Gdzie? Nie pisze o tym. Można się tylko domyśleć, że obozowa cenzura nie pozwala mu na szersze rozpisywanie się o sobie. Wiele wskazuje na to, że mógł z żoną mieszkać w Białymstoku, choćby przez jakiś czas, bo pierwszy list z oflagu Stefan wysyła na adres: Białystok, ul. Starobojarska 30. Wspomina o swoim ojcu w Wilnie. Może stamtąd pochodził? Dopiero po jakimś czasie dowiaduje się, że Halusia, jak nazywa żonę, z rodzicami i braćmi została wywieziona za Ural. Pozostałe pisze do Pawłodaru. Jeden z 5 lutego 1942 roku jest zaadresowany na Bożenę Jankowską w Istambule, z prośbą, by przekazała list jego żonie. Dlaczego? Czy Stefan i Halina przeżyli? Poniżej zamieszczamy fragmenty jego wzruszającej korespondencji do żony. 16 VIII 1940 r. Nie wiem, jak wyrazić moją prawdziwą rozpacz wskutek braku jakichkolwiek wieści od Ciebie. Od roku piszę ciągle, napisałem niezliczoną ilość listów, a odpowiedzi nie ma. Nieraz najczarniejsze myśli przychodzą mi do głowy, nawet i ta, żeś Haluś może zapomniała o mnie. Taki się czuję nikomu niepotrzebny, że sobie nie wyobrażasz. Każdziutkiego dnia od rana do wieczora nie mogę o niczym innym myśleć, jak tylko o Was. Dowiedziałem się, że ojciec wyjechał z Wilna, miałem wiadomość, żeście wrócili. Ja chyba zwariuję, jak tak dłużej jestem zdrów, dokuczają mi tylko nogi, cierpną mi bardzo często. Wylazłem z piekła na ziemi i sam się dziwię, że żyję. Karmią nas dobrze, ale wiesz, jaki jestem żarłoczny. Czy to możliwe otrzymanie suchara z razowego chleba? Całuję tysiąckrotnie i czekam, VIII 1940 r. Kochani i Jedyni! Nareszcie dziś dowiedziałem się, gdzie jesteście. Nie umiem wyrazić mego bólu. Całą duszą, wszystkimi myślami, każdą kropelką krwi, jestem z wami. Strasznie się o Was boję. Błagam, wytrwajcie. Dlaczego tak daleko, co się stało? Czy wiecie co o ojcu i Zygmuncie? W niewoli jestem od 22 czerwca 1940 IX 1940 r. Piszę do Was już ósmy z kolei list, ale zaczynam coraz więcej tracić nadzieję, że dostanę odpowiedź. O sobie nic nowego Haluś napisać Ci nie mogę, bo życie nasze jest monotonne, jak tik-tak zegara. Dzień od dnia niczym się nie różni. Od chwili, gdym dowiedział się o waszym wyjeździe za Ural, nie potrafię skupić myśli na żadnym przedmiocie. Zasypiam i budzę się z myślami o Was, jak żyjecie, czy jesteście Najdroższa, napisz choć parę słów. 6 XII 1940 r. Dostałem trzeci Twój list z 21 X i serdecznie Ci za nie dziękuję. Kosztują mnie one długie tygodnie oczekiwania w nerwowym napięciu. Czytam i serce mi łomoce, jak oszalałe. Czytam raz, drugi i trzeci i wchłaniam każde słowo. Ale cóż? Potem następuje smutek. Przychodzi taki mały karteluszek Twoją ręką zapisany, tak ukochaną ręką, ale nawet nie wyzyskany do końca. Jakże inne były te dawne Twoje listy. Pisałaś co dzień i co dzień miałaś mi coś do powiedzenia. Wysłałem 18 I 1941 r. Żebyś, Haluś, wiedziała, czym są Twoje listy dla mnie, to może byś pisała częściej. Wierz mi, kochanie, że są one jedynym moim jasnym promieniem w obecnym życiu. Martwi mnie, że tak mało piszesz, martwią mnie też wieści w nich zawarte. Choroba mamusi, słabowitość Wojtka, twoje przepracowanie, wreszcie te kłótnie ze Zbyszkiem. Dlaczego tak jest między wami - czy możesz mi napisać? Sypiać nie mogę - Wasza sytuacja, myśli o Was na to nie pozwalają. Czasami wydaje mi się, że to wszystko skończy się po prostu co mnie trzyma? Bezwzględna wiara, że znowu będziemy razem, bo kocham Cię ponad wszystko na świecie. Żal mi tylko tych dni, które mijają i o które jesteśmy już mam składać noworoczne życzenia w tak niezwykłym dla nas czasie, to zarówno Tobie, jak Wam wszystkim całą duszą sercem i wszystkimi myślami życzę, aby nasza gromadka tak rozpędzona, niby wątłe liście przez zawieruchę, w tym roku znowu znalazła się razem. Jest niepodobieństwem oddać to w słowach, jak gorąco tego pragnę. Ale ponadto wierzę w to, Haluś, za drutami, ale wolna dusza i wszystkie moje myśli są zawsze z Tobą i przy Tobie, z Wami i przy Was. Myślę tym uporczywiej, że mam tak mało wiadomości od Ciebie. Blisko siedem miesięcy niewoli i tylko trzy listy. Martwi mnie to ogromnie. Żebyś wiedziała, jak potwornie długie są te dni wyczekiwania. Każdego dnia mówię sobie: Dziś dostanę list na pewno. A tymczasem przechodzi długi łańcuszek takich dni, a oczekiwania okazują się III 1941 r. Haluś moja Ukochana. Twój list, przesłany przez St. Miasto, otrzymałem 20 stycznia. I od tego czasu nic. Nie wyobrażasz sobie, jak bardzo jestem tym zdenerwowany. Bo widzisz, Haluś, jest co innego, jeśli idzie o moje listy. Z jakąż prawdziwą przyjemnością pisałbym codziennie, gdybym mógł. Mam bowiem, Haluś, do powiedzenia Ci więcej, aniżeli kiedykolwiek. Budzę się i zasypiam z myślami o wysyłam równocześnie list do Moskwy do p. Wandy Wasilewskiej - Wierchownyj Sowiet Sojuza, w waszej sprawie. Jest to była nauczycielka, a ponieważ ja jestem nim również, przeto piszę, jako do swojej koleżanki. Rozumiesz, Haluś, o co mi chodzi. Jest ona obecnie wpływową osobistością i proszę ją o zaopiekowanie się Wami. Ciągle zresztą piszę na wszystkie strony świata (Nowy Jork, Waszyngton, Genewa). Ale jak dotąd jakoś nic z tego nie wychodzi. Może tym razem coś będzie. Z mego zwolnienia nic nie będzie i sprawa pozostaje po staremu. 14 III 1941 r. Mam takie wrażenie, jak gdyby przez ciężkie ołowiane chmury po długich miesiącach beznadziejnego oczekiwania przebił się nagle rozjarzony, złoty promień słońca. W duszy i sercu odczułem przedziwnie świąteczny nastrój, bo oto dziś nareszcie dostałem list od Ciebie. Jest to Twój list 35 z 14 II, a dla mnie zaledwie mnie Haluś, jak spędziłem święta i Nowy Rok. Nie przypominam sobie w moim życiu bardziej ponurych i przykrych dni. Byłem wtedy na izbie chorych i kolację wigilijną, tak skromną, jak tylko można sobie wyobrazić, zjadłem w towarzystwie lekarza - mi przysyłać częściej takie listy i musisz mi w nich pisać, że jesteś silna, że wytrzymasz, że będziesz czekać, że mnie kochasz i że jesteś tylko moja. To mi potrzebne do życia jak powietrze. Tak bardzo chciałbym kiedyś, gdy znowu będziemy razem, objąć Cię swemi ramionami i znowu powiedzieć, że jestem z Ciebie dumny. Bo widzisz Haluś, ja zawsze byłem z ciebie dumny. Byłaś inna, aniżeli wszystkie kobiety i chciałbym, żeby tak było zawsze9 IV 1941 r. Żałuję bardzo, że list ten, o ile w ogóle dojdzie, nie trafi do Ciebie na święta wielkanocne. Ale, jak kilka razy Ci to mówiłem, myślę o Tobie, Haluś, i Was wszystkich bezustannie. Wszystkie moje myśli, i te bardzo smutne, i te od czasu do czasu jaśniejsze, jakby uśmiechnięte, są zawsze z Wami i są zawsze tylko Twoją własnością. Są tak z Tobą zrośnięte jak serce z resztą organizmu. Nie wiem, Haluś, czy będziemy mogli choć tak rzadko, jak teraz, pisać do siebie. Być może, że warunki zmienią się na tyle, że to będzie niemożliwe. Gdyby tak się stało, to pamiętaj, Haluś, że ja o Tobie ani przez jedną chwilę nie zapomnę, że moja miłość do Ciebie nie zmniejszy się ani o jeden milimetr, żebyś była nawet na drugim końcu świata, to przy pierwszej okazji zrobię wszystko, aby znowu być z Tobą. I wiem, że tak będzie. Bądź, Haluś, najzupełniej pewna, że kocham Cię ponad życie i ponad świat cały i niech ta miłość chroni Cię przed wszystkim, co jest złe na świecie. A obroni Cię na pewno, jeśli Ty będziesz odczuwać to samo. Najwyższą bowiem wartością i zarazem największą siłą na świecie jest miłość. 6 VI 1941 r. Jestem zrozpaczony brakiem wiadomości. Ostatni twój list jest z 14 lutego. To mi zatruwa spoglądanie zza drutów przez 20 miesięcy, to, wierz mi, męka nie do opisania. Wiesz ponadto, jak dalece, po prostu zwierzęce przywiązanie przyniosłem ze sobą na świat do swego kraju. Gdy tak chodzę tam i z powrotem wzdłuż drutów, to przypominają mi się pewne obrazki z ogrodu zoologicznego, a które wspólnie nieraz Cię, Najdroższa, wytrwajcie. Jestem całą duszą z Wami. Czy zobaczymy się kiedy? Włożę w to całą moją energię. Moje życie do ostatniego tchnienia jest tylko dla Was.